Bazalt Nedir?
Yerkürede doğal taş ailesinin ilk üyesi olarak bilinen Bazalt taşı, magmatik bir kayaçtır. Bir başka ifadeyle bu doğal taş, volkanik patlamalar sonucu yeryüzündeki çatlaklardan taşan lavların soğuması ve katılaşması sonucu oluşmaktadır. Yeryüzündeki bazalt yakasının çoğu, okyanusların ortasında bulunan sırt üstü bölgelerinde yer almış farklı plaka sınırlarındadır. Buradaki konveksiyon akımları, manto içerisinde sıcak kayayı oluşturmaktadır. Bahsedilen bu sıcak kaya, farklı sınırlar birbirinden ayrıldıkça erimektedir. Erimiş kaya, deniz tabanına dökülerek bazalt üretimine sebep olmaktadır. Koyu renkli ve ince taneli olan bu kayaç türü, gabro taşına benzer bir bileşime sahiptir. Gabro ile bazalt arasındaki fark, bazalt taşının ince taneli, gabro taşının ise iri taneli bir kaya olmasıdır. Aynı zamanda, granül haline getirilip renklendirildikten sonra, sıcak membran üzerine serilerek yapışması sağlanır. Bu sayede bazalt taşına, hayatımızın çeşitli alanlarında rastlamak mümkündür. Başlıca özelliklerinden biri olarak bu taş, prizmalar biçimde büyük sütunları oluşturmaktadır. Çoğunlukla gri veya siyah renkte bulunmaktadır; ancak yapısında bulunan ve demir açısından zengin minerallerinin diğer demir oksitlere oksitlenmesi sebebiyle hızlıca kahverengi veya pas kırmızısına dönüşmektedir.
Bazalt Nerelerden Çıkarılır?
Yerküre üzerinde sadece üç kayaç oluşturucu ortamda açıklamak gerekirse; okyanussal sınırlar, okyanussal sıcak noktalar ve kara parçalarının altındaki manto tüyleri ve sıcak noktaları vurgulanabilir. Dünyada binlerce kilometrekarelik alanı kaplayan bazalt taşının Türkiye’de de çok sayıda üretim sahası bulunmaktadır. Çoğunlukla İç Anadolu Bölgesi’nde rastlanmakla birlikte, en fazla bazalt işletmesi Ankara ve civarında yer almaktadır. Bazalt üretiminin olduğu bazı iller, alfabetik sırayla şu şekilde listelenmektedir:
Adana, Afyonkarahisar, Ağrı, Aksaray, Amasya, Ankara, Antalya, Ardahan, Artvin, Aydın, Balıkesir, Batman, Bingöl, Bitlis, Bolu, Bursa, Çanakkale, Çankırı, Çorum, Diyarbakır, Düzce, Edirne, Elazığ, Erzincan, Erzurum, Eskişehir, Gaziantep, Giresun, Gümüşhane, Hatay, Iğdır, Isparta, İstanbul, İzmir, Kahramanmaraş, Kars, Kastamonu, Kayseri, Kırıkkale, Kırşehir, Kilis, Kocaeli, Konya, Kütahya, Malatya, Manisa, Mardin, Mersin, Muğla, Muş, Nevşehir, Niğde, Ordu, Osmaniye, Rize, Sakarya, Samsun, Siirt, Sinop, Sivas, Şanlıurfa, Şırnak, Tekirdağ, Tokat, Trabzon, Tunceli, Uşak, Van, Yalova, Yozgat, Zonguldak.
Türkiye’nin yanı sıra bazalt en çok; İngiltere, İtalya, Hindistan, Almanya ve Amerika Birleşik Devletleri’nde üretilmektedir. Ülke ekonomisine de katkısı olan bu doğal taş, en çok ihracı yapılan ürünlerden biri olarak öne çıkmaktadır.
Bazalt Nerelerde Kullanılır?
Bir tür lav olan bazalt, manto kayaçları erimeye başladığında ortaya çıkmaktadır. Her biriminde aynı özellikleri taşıdığı için homojen bir taş olarak nitelendirilen bazalt, düzgün hat olanağı sağladığı için çoğunlukla sorunsuz yüzeylerin elde edilmesini sağlamaktadır. Bunun yanı sıra, doğa koşullarından etkilenmeyen sert yapısı ve neredeyse hiç su emmeyen yoğun yapısıyla, ağırlıklara karşı da oldukça dayanıklıdır. Ağırlıklı olarak tretuvar ve yollarda tercih edilmektedir. Aşınması oldukça güç olan ve yüksek basınçlara karşı dirençli olan bazalt taşı, genellikle peyzaj uygulamalarında, bahçe duvarlarında, kaldırımlarda, mıcır olarak yollarda, köprülerde, kaplamalarda ve demir yolu balastlarında kullanılmaktadır. Ayrıca, bazen “agrega”, bir başka deyişle, kum ve çakıl karışımı kırmataş olarak bazı beton bileşimlerinde yer almaktadır. Yoğun mineral yapısı dolayısıyla da cam sanayisinde ve seramik üretiminde ham madde olarak değerlendirilmektedir. Ek olarak, ısı depolama sistemlerinde de yaygın olarak tercih edilen bazalt, kaplama uygulamalarında kullanılan taş yünü malzemesinin bileşenlerini oluşturmaktadır. Yapısında bulunduğu taş yünü sayesinde, sadece ısı yalıtımı sağlamakla kalmaz, aynı zamanda; ses yalıtımları, akustik düzenleme işlemleri, yangın güvenlik sistemlerinde şilte, levha, boru ve dökme olarak da kullanılmaktadır. Dahası, ince levhalar şeklinde kesilerek bazen yer karoları, bina kaplamaları, anıtlar ve diğer taş nesneler için parlatılarak değerlendirilmektedir. Kullanım alanı bunlarla sınırlı kalmayan bazalt, dekorasyon ve heykeltıraşçılığın da gözde tercihleri arasındadır. Son dönemde iyi bir hediye seçeneği olarak da tercih edilen bazalttan, çok şık biblolar ve heykeller üretilmektedir.
Türlerine göre daha da özelleştirerek bahsetmek gerekirse kullanıldığı alanları şu şekilde incelemek mümkündür:
Bazalt Küp Taşı: İstenilen boyutlarda kesilebildiği için oldukça kullanışlı olan bu taş, çoğunlukla dekoratif uygulamalarda tercih edilmektedir. Hem sıcak hem soğuk hava şartlarına uyumlu olduğundan binaların iç ve dış ortamlarında kullanılmaktadır. Bunun yanı sıra, bahçe ve peyzaj uygulamalarında da sık sık görülmektedir.
Bazalt Bordür Taşı: Büyük sütun halinde ve altıgen prizma şeklindeki bu taş, genellikle kenar taşı olarak karşınıza çıkmaktadır. Yine istenilen boyutlarda kesilebilmesi ile plak taşlarının döşemelerinin sağlamlaştırmaktadır. Kesme ve kırma bordür taşları olarak ikiye ayrılmaktadır. Kesme bordürler yol kenarlarında kullanılırken, kırma bordürler ise bahçe ve peyzaj uygulamalarında tercih edilmektedir.
Bazalt Plak Taşı: Doğada plak halinde bulunan bu taş; kanalizasyon, telefon, su ve elektrik sistemlerinin altyapılarında kullanılmaktadır. Buna ek olarak, yollarda ve otoparklarda oldukça sık rastlanan bazalt plak taşı türü çeşitli boy ve ebatlarda üretilmektedir.
Bazalt Patlatma Taşı: Dekoratif işlemlerde sık sık rastlayabileceğiniz bu tür, restoranlarda, kafelerde, evlerde kullanılmaktadır. Karmaşık görünümüyle estetik detayları öne çıkaran bir dekor olanağı sağlamakta ve ayrıca tarihi dekorları andırması istenilen modern tasarımlarda sıkça tercih edilmektedir. Özellikle bakım ve boya gerektirmediğinden ilgi odağı olmayı başarmaktadır.
Bazalt Oluk Taşı: Yağmur ve şebeke sularının taşınmasında kullanılan bu türün su geçirmez özelliğinden faydalanılmaktadır. Çoğunlukla yol ve kaldırım kenarlarında kullanılmakta olan oluk taşı, aynı zamanda su şebekelerinde de tercih edilmektedir.